Zgodnie z treścią art. 455 ust. 1 pkt 1 ustawy Pzp dopuszczalna jest zmiana umowy bez przeprowadzenia nowego postępowania o udzielenie zamówienia niezależnie od wartości tej zmiany, o ile została przewidziana w ogłoszeniu o zamówieniu lub dokumentach zamówienia, w postaci jasnych, precyzyjnych i jednoznacznych postanowień umownych, które mogą obejmować postanowienia dotyczące zasad wprowadzania zmian wysokości ceny, jeżeli spełniają one łącznie następujące warunki: określają rodzaj i zakres zmian, określają warunki wprowadzenia zmian i nie przewidują takich zmian, które modyfikowałyby ogólny charakter umowy.
Przepisy ustawy Pzp nie określają stopnia szczegółowości opisu warunków zmiany umowy w sprawie zamówienia publicznego. Warunki zmiany umowy nie mogą być jednak konstruowane w sposób niedookreślony.
Umowa w sprawie zamówienia publicznego zawierana na czas określony została przez ustawodawcę skonstruowana jako źródło zobowiązań o charakterze trwałym, która jeżeli tylko jest wykonywana należycie, powinna istnieć do upływu terminu, na jaki została zawarta.
Jest to uzasadnione tym, że wykonawcy będą mogli racjonalnie obliczyć cenę oferty, wysokość opłat oraz inne obciążenia finansowe, a także przewidzieć, czy poniesione przez nich nakłady zostaną zrekompensowane przychodami uzyskanymi w określonym okresie obowiązywania umowy. Przepisy Pzp uprawniają zamawiającego do swobodnego kształtowania postanowień umownych, nie jest to jednak prawo nieograniczone. Zgodnie z ustaloną linią orzeczniczą zakazane jest modyfikowanie postanowień umowy o zamówienie publiczne w taki sposób, że zakres lub wielkość zamówienia zależy w całości od zdarzeń przyszłych i niepewnych (zob. wyrok z dnia 2 września 2010 r., KIO/1756/10).
Zmiana istotna to w szczególności zmiana, wprowadzająca warunki, które, gdyby były postawione w postępowaniu o udzielenie zamówienia, spowodowałaby, że wzięliby lub mogliby wziąć w nim udział inni wykonawcy lub przyjęto by oferty innej treści, czy zmiana rozszerzająca lub zmniejszająca zakres świadczeń i zobowiązań wynikający z umowy.
Do zmiany umowy dojść może jedynie w rezultacie złożenia zgodnego oświadczenia woli przez wszystkie jej strony.
W wyroku z dnia 30 listopada 2017 r., KIO 2219/17, Krajowa Izba Odwoławcza zwróciła uwagę, że zmiana umowy w sprawie zamówienia publicznego powinna być dokonana z zachowanim formy pisemnej pod rygorem nieważności. Konieczność zachowania formy pisemnej wyznacza art. 77§ 1 k.c., zgodnie z którym uzupełnienie lub zmiana umowy wymaga zachowania takiej formy, jaką ustawa lub strony przewidziały do jej zawarcia. Ponadto, zgodnie z art. 353[1] k.c., treść umowy (a więc także zmiany umowy) nie mogą sprzeciwiać się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. W postępowaniu, którego dotyczy wyrok z dnia 30 listopada 2017 r., KIO 2219/17, zamawiający przewidział we wzorze umowy dwie procedury dokonywania zmian umowy: z inicjatywy jednej ze Stron oraz za zgodą obu Stron. Jednocześnie w klauzuli (…) wzoru umowy zawarł postanowienia dotyczące zmian w dokumentacji projektowej lub technologii wykonania robót budowlanych. Krajowa Izba Odwoławcza uznała, że z treści tych postanowień można jednoznacznie wywieść wbrew twierdzeniom zamawiającego, że modyfikacje postanowień umownych dokonywane z inicjatywy zamawiającego mogą zostać wykonawcy narzucone. To zamawiający decyduje o wprowadzeniu zmian, a polecenie ich uwzględnienia jest wiążące dla wykonawcy. Co więcej, umowa zawiera postanowienia odnośnie procedury zmniejszenia wynagrodzenia wykonawcy, brak jest natomiast uregulowania kwestii zwiększenia tegoż wynagrodzenia.
W ocenie Krajowej Izby Odwoławczej takie zapisy umowy są nieprecyzyjne, stanowią bowiem, że zmiany umowy będą wprowadzane aneksem i jednocześnie, w przypadku sporu co charakteru zmian, czy co do rozliczenia zwiększenia wynagrodzenia wykonawcy nakładają na wykonawcę obowiązek wykonania robót budowlanych w sposób zgodny z modyfikacją, a więc realizacji zobowiązania pomimo braku zgodnego oświadczenia stron wyrażonego w pisemnym aneksie do umowy.
Postanowienia umowne są w tym zakresie bezwzględnie abuzywne i pozostają w sprzeczności z regulacjami kodeksu cywilnego dotyczącymi stosunków cywilnoprawnych.
W ocenie Krajowej Izby Odwoławczej, co prawda, Zamawiający przewidział w myśl równości stron stosunku prawnego również postanowienia dotyczące wprowadzania zmian umowy z inicjatywy wykonawcy, jednak w tym zakresie postanowienia te są szczegółowe i pełne.
Krajowa Izba Odwolawcza nie zgodziła się ze stanowiskkiem, iż możliwe jest przyznanie zamawiającemu prawa do wprowadzania istotnych zmian umowy bez zgody wykonawcy, jednocześnie nie przewidując jednoznacznych postanowień umownych, które określają ich zakres, w szczególności możliwość zmiany wysokości wynagrodzenia wykonawcy i charakter oraz warunki wprowadzenia zmian. Taki stan niepewności wykonawcy zarówno co do zakresu redagowania postanowień umownych arbitralną decyzją zamawiającego, wysokości należnego wynagrodzenia wykonawcy jak i ewentualnych ryzyk takich zmian pierwotnego zobowiązania umownego nie ma oparcia w przepisach prawa i nie może się ostać.
Krajowa Izba Odwoławcza zwróciła uwagę, że swoboda zamawiającego w kształtowaniu zapisów umownych podlega zawsze badaniu pod względem zgodności nie tylko z przepisami ustawy Pzp ale również z postanowieniami kodeksu cywilnego regulującego stosunki zobowiązaniowe.